رفوگري قالی دستباف

رفوگري هنري است که بعداز هنر قالي بافي به وجود آمده ومحرک ايجاد آن نيز احتياج بوده است زيرا هر فرش امکان دارد در معرض فساد قرار بگيرد و به مرور زمان آسيب ببيند. بنابراين تا زماني که در سالن و خانه ها فرش وجود دارد هنر رفوگري نيز باقي خواهد ماند، در حقيقت مي توان گفت که هنر رفوگري مکمل هنر فرشبافي است. نام اولين کسي که مبادرت به رفوگري کرده است مثل نام اغلب سازندگان، ناشناس وگمنام مانده است. اين نيک مرد هر کسي بوده گمنام زيسته وگمنام نيز مرده است بدون اينکه خود بداند که به عالم فرش چه خدمت ذي قيمتي عرضه کرده است و چه بسا هنرمنداني که بعد از بنا نهادن زير بناي هنر خود از دنيا رفته اند ودر حال حاضر نام و نشاني از آنان در هيچ يک از کتاب هاي تاريخ ديده نمي شود و جا دارد براي قدرداني از آنان به روان پاکشان درود بفرستيم و با زنده نگه داشتن هنر آنان از اين هنرمندان ناشناخته و ناشناس سپاسگزار ي نمائيم .
ارزش هنر رفوگري وقتي بيشتر معلوم مي شود که فرش گرانبهايي در نتيجه پوسيدگي يا بيد زدگي يا رطوبت و آتش سوزي و يا کثرت استعمال و حوادث ديگر آسيب ديده باشد که دراين هنگام انگشتان معجزه گر رفوگر به کمک ما مي آيد و با دستهاي سحار و نفس خود روحي تازه به کالبد اين قالي مشرف به موت مي دهد و با نجات آن از تباهي جلوه و زيبائي تازه اي مي بخشد در حقيقت کار رفوگر در اين حال به خدمات پزشک و جراحي شباهت دارد که بيمار مشرف به موت را از مرگ نجات مي دهد .
هر فرشباف بايد کم وبيش با هنر رفوگري نيز آشنا باشد تا در هنگام ضرورت بتواند نيازهاي خود و ديگران را مرتفع نمايد. البته مهارت و ممارست در اين رشته نياز به تعليم گرفتن و تمرين وکسب تجربه دارد که رفوگر تازه کار به تدريج مهارت پيدا مي کند. قبل از شروع به رفوگري بايد فرش مورد نظر را کاملاً گسترده و پشت و روي آن را به دقت بررسي و نوع و ميزان آسيب ديدگي ها را تعيين و يادداشت نمائيم. با توجه به اين که فرش نوعي منسوج مي باشد و در مقابل حرارت و رطوبت و مرور زمان آسيب پذير است ضايعات را تا حدي مي توانيم به صورت زير طبقه بندي نمائيم :
1- ضايعات ناشي از کهنگي و طول عمر قالي از قبيل پوسيدگي، پاره شدن شيرازه، دررفتگي وفرسودگي چله ها، جر خوردگي و پارگي، رنگ پريدگي و يا ازبين رفتن پرزها و غيره .
2- ضايعات ناشي از حوادث آتش سوزي و سوختگي، بيد زدگي، پوسيدگي ناشي از رطوبت ويا مواد شيميائي، بريدگي با وسايل برنده و چاقو .
ضايعات فوق ممکن است سطحي باشد يعني فقط به روي پرز هاي فرش اثر بگذارد و يا عميق باشد و به چله ها و پودهاي فرش نيز آسيب برساند .
عمليات مرمت و پرداخت فرش :
وسايل مورد نياز هر رفوگر به شرح زير است :
1- وسايل کار از قبيل: قلاب، درفش ، خواب پشت، دفتين، قيچي، دم باريك(انبردست)، سوزن دردواندازه كوچك وبزرگ، نخ پود، نخ پنبه اي(چله)، نخ ابريشمي، ظرف آب ، تخته، چارچوب چكش، ميخ كش، اتو، كيله، ميخ .
2-نخهاي رنگين مطابق رنگ بافت فرش و بر حسب اين که فرش کهنه و رنگ رفته باشد بايد نخها نيز رنگ رفته انتخاب شود وهمچنين نخهاي چله و پودها .
3- نقشه قسمتي از فرش که از بين رفته است بايد از روي از روي قسمت هاي مشابه و سالم فرش تهيه مي شود .
رفوگري از نظر کلي شامل مراحل زير است :
1-شيرازه دوزي: رفوگر بايد نخ مناسب با رنگ مناسب از روي شيرازه باقي مانده فرش تهيه سپس به ترميم خرابيها و قسمتهاي از بين رفته شيرازه اقدام نمايد . چنانچه نخ هاي مورد استفاده رفوگر با نخ هاي شيرازه قبلي هم رنگ نباشد عمل رفوگري مثل عمل وصله کاري به چشم خواهد خورد و ارزشي نخواهد داشت و باعث افت قيمت فرش خواهد شد .
2-پل سازي: در صورتي که چله هاي اول وآخر فرش از بين رفته باشد رفوگر بايد تمام چله ها را با رنگي هم رنگ چله هاي اول ترميم نمايد .
3-گليم بافي: گليم فرش بايد مطابق اول وآخر فرش اوليه زده شود .
4-بيدخوردگي : رفوي پشت و روي فرش بيد خورده هرکدام روش مخصوص دارد که رفوگر قبل از اقدام بايد به قدر کافي مجرب وآزموده باشد تا از رفوي خود رضايت خاطر حاصل نمايد .
5-سوراخ شدگي وپارگي، سوختگي، چروک خوردگي همه اين حالات ممکن است در اثر کهنگي و مرور زمان پيش بيايد همچنين ممکن است مثلاً در اثر بي دقتي بافنده فرش، قالي روي دار پاره شود.که در هر حال بايد رفو با رنگي مناسب رنگ به کار رفته در فرش انجام پذيرد. بديهي است در صورتي که در انتخاب رنگ و عمل رفو دقت کافي نشود جاي رفو شده به چشم خواهد خورد و از ارزش قالي کم خواهد کرد . به طور کلي هم آهنگي رنگ نخهاي به کار برده شده در رفوگري با رنگ هاي اصلي نخهاي فرش حائز اهميت زيادي است .
6-اگر در يک طرف فرش پارگي ايجاد شود مي توان آن را از روي نقشه طرف سالم فرش رفو نمود. اگر نقشه دو طرف فرش يکسان نباشد رفوگر بايد با توجه به کليات نقشه فرش، نقشه اي مناسب روي کاغذ شطرنجي طرح نمايد سپس عمل رفوگري را انجام دهد. هرگاه فرش بدون نقشه ترميم شود ارزش خود را از دست خواهد داد .
7-اگر در وسط فرش يا نقطه اي از آن جر خوردگي پيدا شود ( که به طور وضوح ديده مي شود) ابتدا بايد محل جر خوردگي فرش را از رو يا پشت علامت گذاري کنند بعد همان محل را تا کنند، اگر جر خوردگي به علت خشکي چله ها ادامه يابد نبايدآن را دست کاري نمود بلکه بايد حدود جرخوردگي را با ماژيک علامت گذاري کرده بعد آن را با تيغ خيلي تيز از بدنه فرش جدا نمايند سپس قسمت از بين رفته را از روي تعداد چله ها و با نخ هاي مناسب چله کشي کرده و بعد پود نازک وکلفت را از روي نقشه بافته شده که از بدنه جدا نموده اند به دقت همان نقش و همان رنگ را در بدن? فرش پياده نموده وتمام نمايند .
8-رنگرزي : براي اينکه رفوگر بتواند در هر شرايطي قادر به تأمين مواد مورد نياز و مصالح ضروري خود باشد بايد اصول رنگرزي را ياد بگيرد، زيرا چه بسا اتفاق مي افتد رنگي که درسال هاي قبل به کار رفته است هنگام احتياج و رفوگري در بازار پيدا نشود و همچنين امکان دارد که نخ هاي فرش در اثر استعمال تغيير رنگ پيدا کند که تهيه نخ هاي هم رنگ از بازار به آساني ميسر و ممکن نشود، در چنين اوضاعي لازم است که رفوگر نيازهاي خود را شخصاً تهيه نمايد و براي اين عمل کسب اطلاعات مختصر از رنگرزي ضرورت پيدا مي کند .
دستگاه کوچکي به نام پاتيل تهيه شود و با توجه به تجربه اي که رفوگر دارد نخ هاي مورد نياز خود را رنگ نمايد .
9-گاهي اتفاق مي افتد با وجود تمام دقت هايي که به عمل آمده مع الوصف رنگ جاي رفو شده با رنگ اصلي فرش کمي مغايرت داشته باشد که در اين صورت رفوگر مي تواند از رنگ هاي محلول وآماده استفاده نمايد و پس از پايان کار رفوگري، قيچي زدن، کيله کشي، اتوکشي از آن رنگ ها براي تطبيق چله استفاده نمايد و بعد روي قسمت رنگ شده، اتوي نيمه گرم ( به مدت ده ثانيه) قرار دهد تا نتيجه مطلوب به دست آيد. با اين رنگ ها حتي مي توان عيب رگه هاي فرش را نيز رفع نمود اگر رنگ ها ثابت باشد هنگام شستن فرش نيز از بين نخواهد رفت .